การเปลี่ยนผ่านสู่พลังงานทดแทนและขายคาร์บอนเครดิต: เกาะจิก อำเภอขลุง จังหวัดจันทบุรี
การมีส่วนร่วมของชุมชน การบริหารจัดการที่โปร่งใส การพัฒนาอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งการสร้างกลไกให้ชาวบ้านมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอนตั้งแต่การวางแผน การดูแล ไปจนถึงการตัดสินใจด้านการเงิน ชุมชนรู้สึกถึงความเป็นเจ้าของ
Key Success
ปัญหาและความท้าทาย
ก่อนปี พ.ศ. 2544 ชาวเกาะจิกประสบปัญหาการขาดแคลนไฟฟ้า ในอดีต ชาวบ้านใช้ตะเกียง ต่อมาชุมชนได้นำเครื่องปั่นไฟจากน้ำมันดีเซลขนาด 5-10 แรงม้า มาใช้ ให้กำลังไฟฟ้าไม่เกิน 3 กิโลวัตต์ และเปิดใช้งานเพียง 3-4 ชั่วโมงหลัง 6 โมงเย็น เพื่อให้เด็กๆ ที่กลับจากโรงเรียนทำการบ้าน และกิจกรรมในครัวเรือนที่จำเป็น
การใช้ไฟฟ้าในเวลาที่จำกัดในแต่ละวัน เนื่องมาจากการผลิตไฟฟ้าด้วยเครื่องปั่นไฟจากน้ำมันดีเซล มีต้นทุนสูง ชาวบ้านแบกรับค่าไฟฟ้าเฉลี่ย 15-20 บาทต่อหน่วยซึ่งสูงกว่าค่าไฟฟ้าครัวเรือนทั่วไปกว่า 3 เท่า และยังก่อมลพิษและผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม นับตั้งแต่ เสียงดัง กลิ่นและควันจากการเผาไหม้ รวมไปถึงของเสียที่กำจัดยาก เช่น จารบี น้ำมันเครื่อง เป็นต้น นอกจากปัญหาด้านพลังงานแล้ว เกาะจิกยังขาดแคลนน้ำจืด ต้องพึ่งพาฝนและน้ำบาดาล หากจำเป็นก็ต้องนำน้ำจืดมาจากฝั่งซึ่งมีค่าขนส่งสูง จากสภาพปัญหาข้างต้น ชุมชนจึงประสบความยากลำบากจากความขาดแคลนสาธารณูปโภคขั้นพื้นฐานมายาวนาน
แนวทางการแก้ไขปัญหา
ในระยะแรก ชุมชนเกาะจิกได้พยายามนำเสนอความจำเป็นด้านไฟฟ้าไปยังหน่วยงานและองค์กรต่างๆ แต่ประสบอุปสรรค ทำให้ไม่เกิดโครงการสายส่งไฟฟ้ามายังเกาะจิก ในปี พ.ศ. 2543 ได้มีการจัดทำประชาคมของชาวบ้านและนำเสนอความต้องการไฟฟ้าดังกล่าว ต่อมาได้มีการเข้ามาสำรวจการใช้ไฟฟ้าของชุมชน และมีการออกแบบระบบพลังงานทดแทนขึ้น ในช่วงปี พ.ศ. 2546- 2547 ได้มีการสำรวจความเป็นไปได้ในการใช้ไฟฟ้าระบบผสม และกระทรวงพลังงานก็ได้สนับสนุนงบประมาณในการติดตั้งไฟฟ้าระบบผสมโดยใช้ดีเซลร่วมกับโซล่าร์เซลล์ โดยในระยะเริ่มต้นนี้ ใช้ดีเซลเจนเนอเรเตอร์ 7.5 กิโลวัตต์ร่วมกับกับแผงโซลาร์เซลล์ 7.5 กิโลวัตต์เพื่อผลิตกระแสไฟฟ้า
ระบบรุ่นแรกประสบปัญหาด้านการบำรุงรักษาเมื่อบริษัทผู้จำหน่ายอุปกรณ์ไม่ให้บริการซ่อมบำรุง และเกิดหนี้ค้างชำระของชาวบ้านจากการใช้ไฟฟ้า ชุมชนจึงจัดการประนอมหนี้และปรับระบบการเก็บเงินโดยแบ่งเป็น 3 ระดับ ได้แก่ การใช้ไฟฟ้าแบบไม่จำกัดจำนวนโดยค่าไฟฟ้าจะมีราคาต่อหน่วยสูง เหมาจ่าย 30 หน่วยต่อเดือน และเหมาจ่ายจ่าย 60 หน่วยต่อเดือน เพื่อให้เหมาะสมกับความสามารถในการจ่ายของแต่ละครัวเรือน
ต่อมาในปี พ.ศ. 2556 ชุมชนได้รับการสนับสนุนจากองค์การบริหารส่วนจังหวัดในการพัฒนาระบบรุ่นที่ 2 โดยเพิ่มแผงโซลาร์เซลล์ 40.5 กิโลวัตต์และอินเวอร์เตอร์ 60 กิโลวัตต์ การปรับปรุงนี้ทำให้สามารถประหยัดการใช้น้ำมันได้ 50% จาก 90-100 ลิตรต่อคืน เหลือเพียง 50 ลิตรต่อคืน
ในปี พ.ศ. 2559 นักวิจัยจากประเทศสวีเดนซึ่งมีคนไทยร่วมในทีมวิจัยได้เข้ามาศึกษาระบบพลังงานของเกาะจิก และตั้งใจจะพัฒนาระบบให้ทันสมัยยิ่งขึ้น ต่อมาชุมชนได้เสนอของบประมาณสนับสนุนจากสถานทูตออสเตรเลียในการพัฒนามิเตอร์แบบจ่ายก่อนใช้ที่ทันสมัย และยังได้รับความช่วยเหลือในการพัฒนาระบบการจ่ายกระแสไฟฟ้าจากสำนักงานกองทุนส่งเสริมการอนุรักษ์พลังงานร่วมกับมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรีและมหาวิทยาลัยมหิดล และในการบริหารจัดการระบบไฟฟ้า ชุมชนได้ก่อตั้งบริษัท เกาะจิก Energy Service Company บริหารในรูปแบบของบริษัทโดยสมาชิกชุมชนร่วมเป็นเจ้าของ ซึ่งสามารถรอบรับการลงทุนจากภาคเอกชน
ในปี พ.ศ. 2563 เกาะจิกได้พัฒนาระบบรุ่นที่ 3 ซึ่งเป็นระบบสมาร์ทกริดที่ทันสมัย ประกอบด้วยแผงโซลาร์เซลล์ 72 กิโลวัตต์ แบตเตอรี่ลิเธียม 266 กิโลวัตต์-ชั่วโมง และดีเซลเจนเนอเรเตอร์สำรอง 60 กิโลวัตต์ ระบบนี้สามารถใช้พลังงานทดแทน 98.5% และใช้เชื้อเพลิงฟอสซิลเพียง 1.5% ทำให้การจ่ายไฟฟ้ามีความเสถียรและชาวบ้านสามารถใช้ไฟฟ้าได้อย่างสะดวกสบายขึ้น
จากความพยายามของชุมชนและการสนับสนุนจากหน่วยงานและองค์กรต่างๆ จนเห็นผลสำเร็จ ชุมชนจึงได้มีการต่อยอดให้ระบบไฟฟ้าของชุมชนให้มีความยั่งยืนขึ้น โดยในปี พ.ศ. 2564 เกาะจิกได้ขายคาร์บอนเครดิตให้กับบริษัท Apple Inc. โดยนำเสนอข้อมูลการลดการใช้น้ำมันดีเซลในการผลิตไฟฟ้า ซึ่งบริษัท Apple ได้ตกลงซื้อคาร์บอนเครดิตในสัญญา 15 ปี มูลค่า 50,000 เหรียญสหรัฐฯ พร้อมกันกับการจัดตั้งกองทุนพลังงานสะอาดเพื่อสิ่งแวดล้อมบ้านเกาะจิก และนำเงินมาใช้ในการดำเนินการและบำรุงรักษาระบบไฟฟ้าส่วนหนึ่ง และอีกส่วนหนึ่งใช้อุดหนุนในการลดค่าไฟฟ้าให้กับสมาชิกชุมชน
ชุมชนเกาะจิกยังได้ขยายผลในเรื่องพลังงานทดแทน โดยชักชวนชาวประมงให้นำโซลาร์เซลล์มาติดตั้งบนเรือประมงพื้นบ้าน เพื่อช่วยประหยัดค่าน้ำมัน โดยได้มีการติดตั้งสถานีชาร์จแบตเตอรี่ ซึ่งได้ขยายไปยังพื้นที่ใกล้เคียง เช่น ชุมชนประมงในจังหวัดระยองอีกด้วย นอกจากนี้ ในเรื่องการเงินชุมชนเป็นพื้นฐานสำคัญ ธนาคารออมสิน ได้เข้ามาช่วยเหลือและให้ความรู้ในการบริหารจัดการการเงินของชุมชน เช่น กลุ่มออมทรัพย์ กองทุนพลังงานเกาะจิก เป็นต้น เมื่อชุมชนสามารถพึ่งตนเองด้านพลังงาน ชุมชนได้พัฒนาการท่องเที่ยวชุมชนเกาะจิกเพื่อสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน โดยมีกติการ่วมกันว่า ห้ามมิให้ที่พักนักท่องเที่ยวหรือโฮมสเตย์มีการใช้เครื่องปรับอากาศ เช่นเดียวกับการจำกัดการใช้เครื่องไฟฟ้าบางประเภทของครัวเรือนซึ่งเป็นกติกาที่สมาชิกชุมชนตกลงร่วมกัน
เกาะจิกแสดงถึงศักยภาพของชุมชนในการพัฒนาระบบพลังงานทดแทนอย่างยั่งยืน ตั้งแต่เริ่มต้นด้วยปัญหาการขาดแคลนไฟฟ้าและผ่านอุปสรรคต่างๆ ไปจนถึงการพัฒนาระบบสมาร์ทกริดที่ใช้พลังงานหมุนเวียนไดถึง 98.5% และสามารถสร้างรายได้จากการขายคาร์บอนเครดิต ชุมชนแห่งนี้จึงเป็นตัวอย่างที่สำคัญสำหรับชุมชนอื่นๆ ในการพึ่งตนเองด้านพลังงานและการเป็นส่วนหนึ่งในการช่วยลดปัญหาผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ โดยเฉพาะในพื้นที่ห่างไกลที่เข้าถึงการบริการและสาธารณูปโภคขั้นพื้นฐานได้ยาก
ข้อมูล :
• จากการลงพื้นที่เก็บข้อมูลชุมชนบ้านเกาะจิก อำเภอขลุง จังหวัดจันทบุรี และการสัมภาษณ์คุณณรงค์ชัย เหมสุวรรณ ผู้ใหญ่บ้านเกาะจิก วันที่ 10 เมษายน 2568
• วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ์. (2566, 8 พฤศจิกายน). เกาะจิก จันทบุรี ชุมชนที่ชาวบ้านร่วมใจผลิตไฟฟ้าใช้เองจนครอบคลุมพื้นที่ 1,100 ไร่. The Cloud. https://readthecloud.co/koh-jik-chanthaburi/
• องค์กรความร่วมมือระหว่างประเทศของเยอรมัน (GIZ). (18 สิงหาคม 2559). เกาะจิก ชุมชนพลังงานทดแทน: เกาะเล็ก ๆ ที่มีวิสัยทัศน์กว้างไกล https://www.thai-german-cooperation.info/th/community-based-renewable-energy-koh-jik-small-island-with-a-great-vision/
• สำนักงานปลัดกระทรวง กระทรวงพลังงาน. (25 พฤษภาคม 2566). กองทุนพลังงานสะอาดเพื่อสิ่งแวดล้อมบ้านเกาะจิก (KohJik Clean Energy Environment) https://ops.energy.go.th/th/community-events/9346
• Greenpeace Thailand. (2563, 13 กุมภาพันธ์). เมื่อชุมชนลงมือทำ รู้จัก “ระบบพลังงานแสงอาทิตย์” บนเกาะจิก. https://www.greenpeace.org/thailand/story/11137/climate-renewable-energy-kohjik-solar-energy/
รูปภาพ : การลงพื้นที่เก็บข้อมูลชุมชนบ้านเกาะจิก
ปรับปรุงล่าสุด : 15 กันยายน 2568 13:00
ปรับปรุงโดย : Administrator