การอนุรักษ์ประชากรเสือปลา : พื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด จังหวัดประจวบคีรีขันธ์
การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติผ่านความร่วมมือระหว่างภาครัฐ ภาคเอกชน สถาบันการศึกษา ภาคประชาชน และองค์กรต่าง ๆ โดยเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชนและการใช้ข้อมูลทางวิชาการในการวางแผนและการดำเนินการอนุรักษ์
Key Success
ปัญหาและความท้าทาย
เสือปลา (Fishing Cat) เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองที่มีสถานะใกล้สูญพันธุ์ ถิ่นที่อยู่อาศัยของเสือปลามักจะอยู่ในบริเวณที่เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำ อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอดซึ่งครอบคลุมพื้นที่ชุ่มน้ำกว่า 61,300 ไร่เป็นหนึ่งในถิ่นที่อยู่อาศัยหลักของเสือปลาในประเทศไทย อย่างไรก็ตาม พื้นที่บางส่วนในเขตอุทยานฯ รวมทั้งพื้นที่ติดกันกับเขตอุทยานฯ เป็นพื้นที่ทำกินของชาวบ้าน จึงเกิดการทับซ้อนระหว่างการใช้ประโยชน์ของชาวบ้านกับการหากินของเสือปลา เมื่อเสือปลาออกหากินในพื้นที่ของชาวบ้าน เช่น บ่อกุ้งและบ่อปลา จึงเกิดการทำร้ายหรือการล่าเสือปลานำไปสู่ความขัดแย้งระหว่างคนกับสัตว์ป่า หรือความขัดแย้งระหว่างการอนุรักษ์เสือปลากับการอยู่อาศัยและการทำกินของชาวบ้าน
ทั้งนี้ เสือปลาเป็นสัตว์ผู้ล่าที่มีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศชุ่มน้ำ และพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ถิ่นที่อยู่อาศัยหลักของเสือปลาในประเทศไทย ก็เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความสำคัญในระดับนานาชาติหรือ Ramsar Site การการอนุรักษ์พื้นที่ชุ่มน้ำตามหลักการของอนุสัญญา Ramsar จึงส่งผลดีต่อการอนุรักษ์ประชากรเสือปลาซึ่งเป็นตัวชี้วัดความสมบูรณ์ของระบบนิเวศ
แนวทางการแก้ไขปัญหา
โครงการอนุรักษ์และวิจัยประชากรเสือปลาในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอดและพื้นที่โดยรอบ ดำเนินการระหว่างปี พ.ศ. 2564–2568 โดยความร่วมมือระหว่างมูลนิธิสืบนาคะเสถียร แพนเทอรา (Panthera) ประเทศไทย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี (บางขุนเทียน) กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช และชุมชนในพื้นที่
ในช่วงเริ่มต้นของโครงการ พบว่า ปัญหาสำคัญคือการขาดข้อมูลเกี่ยวกับจำนวนประชากรเสือปลาในพื้นที่ทำให้ไม่สามารถวางแผนการอนุรักษ์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ จึงเกิดความพยายามสำรวจจำนวนประชากรเสือปลาโดยความร่วมมือขององค์กรต่างๆ
โครงการฯ เน้นการอนุรักษ์เสือปลาและถิ่นอาศัยของเสือปลาอย่างมีส่วนร่วมตามหลักวิชาการพร้อมกับนำเทคโนโลยีที่เหมาะสมมาใช้ โดยมีการดำเนินกิจกรรมต่างๆ เช่น การสำรวจประชากรเสือปลาโดยใช้กล้องดักถ่ายภาพ การให้ความรู้แก่ชุมชนเกี่ยวกับสถานะของเสือปลาและกฎหมายที่เกี่ยวข้อง การสร้างเครือข่ายการอนุรักษ์เสือปลาในพื้นที่ และการลดความขัดแย้งระหว่างคนกับเสือปลา
ผลการดำเนินงานพบว่า จำนวนเสือปลาในพื้นที่เขาสามร้อยยอดมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น จากการวิเคราะห์ภาพจากกล้องดักถ่ายสัตว์จำนวน 50 จุด พบว่าเสือปลาที่ถ่ายภาพได้ในปี 2567 มากกว่าครึ่งหนึ่งเป็นตัวที่ไม่เคยถูกถ่ายภาพเมื่อสามปีก่อน แสดงให้เห็นถึงการเพิ่มขึ้นของประชากรเสือปลาในพื้นที่ ซึ่งปัจจุบันพบว่ามีจำนวนมากกว่า 80 ตัว
การอนุรักษ์เสือปลาจุดประกายให้ชุมชนในพื้นที่เข้ามามีบทบาทในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมมากยิ่งขึ้น โดยมีจัดตั้งกลุ่มและเครือข่ายอนุรักษ์เสือปลา ยกตัวอย่างเช่น กลุ่มเด็กรักษ์ทุ่ง ซึ่งเป็นเด็กนักเรียนจากโรงเรียนในพื้นที่สามร้อยยอดรวมกลุ่มกันทำกิจกรรมอนุรักษ์ เช่น สำรวจนก เสือปลา และสัตว์ป่าบริเวณทุ่งสามร้อยยอด โดยร่วมกันกับกลุ่มอื่นๆ เช่น กลุ่มอนุรักษ์เสือปลาทุ่งสามร้อยยอด และร่วมกับองค์กรพัฒนาเอกชน เช่น มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ในการทำกิจกรรมอนุรักษ์เพื่อสร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและรักษาสิ่งแวดล้อม รวมถึงกิจกรรมที่เกี่ยวกับการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ เช่น การอบรมมัคคุเทศก์น้อย เป็นต้น
นอกจากนี้ ยังมีการสร้างความร่วมมือกับผู้ประกอบการท้องถิ่นผ่าน MoU ด้านการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ กล่าวคือ อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอดได้ริเริ่มทำบันทึกข้อตกลง (MoU) กับผู้ประกอบการท่องเที่ยวในพื้นที่ โดยยึดหลักการ “ใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน” ร่วมกันกำหนดแนวทางการให้บริการนักท่องเที่ยวภายใต้ข้อกำหนดของอุทยานฯ เช่น การจำกัดจำนวนนักท่องเที่ยวในแต่ละวัน การอบรมมัคคุเทศก์ท้องถิ่นให้เข้าใจกฎระเบียบของอุทยานฯ และบทบาทของตนในการให้ความรู้แก่นักท่องเที่ยว การมี MoU ช่วยสร้างความรับผิดชอบร่วม (co-responsibility) ระหว่างรัฐและเอกชน และลดพฤติกรรมที่เสี่ยงต่อการทำลายสิ่งแวดล้อม ในขณะเดียวกัน ได้ส่งเสริมให้ผู้ประกอบการการท่องเที่ยวและมัคคุเทศก์มีบทบาทเป็นผู้ช่วยเจ้าหน้าที่อุทยานฯ ในการดูแลนักท่องเที่ยว เช่น การแจ้งเตือนเมื่อพบการกระทำผิดในพื้นที่ การช่วยจัดระเบียบจุดท่องเที่ยว และการถ่ายทอดข้อมูลธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างถูกต้อง
https://www.khaosod.co.th/technologychaoban/techno-news/article_305900