EQM Platform EQM Platform

Inspiring Stories

นวัตกรรมพื้นที่สีเขียวและความมั่นคงทางอาหาร: สวนผักบนหลังคา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

นวัตกรรมพื้นที่สีเขียวและความมั่นคงทางอาหาร: สวนผักบนหลังคา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

การออกแบบพื้นที่สีเขียวที่มีการผสมผสานภูมิปัญญาท้องถิ่นและเทคโนโลยีสมัยใหม่ ที่ตอบโจทย์ทั้งด้านสิ่งแวดล้อม สังคมและเศรษฐกิจ โดยการทำงานร่วมกันระหว่างหลายสาขาวิชาชีพ การเปิดโอกาสให้นิสิตและบุคลากรมีส่วนร่วมในการดูแล รวมทั้งบุคลากรภายนอกสามารถเรียนรู้ เพื่อเป็นต้นแบบการดำเนินงาน

Key Success

ปัญหาและความท้าทาย

พื้นที่สีเขียวในกรุงเทพฯ และปริมณฑลยังมีอยู่อย่างจำกัด เนื่องด้วยความหนาแน่นของประชากรและราคาที่ดินที่สูง ทำให้การขยายพื้นที่สีเขียวแนวราบทำได้ยาก จึงมีแนวคิดใหม่อย่างการใช้พื้นที่บนหลังคาอาคาร เพราะไม่เพียงช่วยเพิ่มพื้นที่สีเขียว แต่ยังช่วยลดก๊าซเรือนกระจกและบรรเทาปัญหาเมืองร้อน ซึ่งเกิดจากการพัฒนาเมืองที่ใช้วัสดุปิดทับผิวดิน เช่น คอนกรีตและแอสฟัลต์ ส่งผลต่อการระบายน้ำและการสะสมความร้อนในเมือง การทำหลังคาเขียวจึงกลายเป็นกลยุทธ์ที่ทั้งช่วยฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมและเสริมสุขภาพของเมืองในเวลาเดียวกัน

นอกจากนี้ ประเด็นความมั่นคงทางอาหารในเมืองใหญ่เช่น กรุงเทพฯ ก็เป็นเรื่องสำคัญที่มักถูกมองข้าม ซึ่งกรุงเทพฯ ต้องพึ่งพาการนำเข้าอาหารจากภายนอกเป็นหลัก ทำให้เมื่อเกิดวิกฤต เช่น ภัยธรรมชาติหรือปัญหาการขนส่ง อาจเผชิญกับความเสี่ยงในการขาดแคลนอาหาร การปลูกผักสวนครัวบนหลังคาอาคารหรือในพื้นที่ว่างของเมือง จึงไม่เพียงช่วยเพิ่มความมั่นคงทางอาหาร แต่ยังเป็นแนวทางลดความเสี่ยงในระยะยาว ตัวอย่างที่ชัดเจนคือมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์รังสิต ซึ่งตั้งอยู่ใกล้ตลาดสี่มุมเมือง ซึ่งเป็นแหล่งค้าส่งผักที่ใหญ่ที่สุดของประเทศ มีศักยภาพในการเชื่อมโยงการผลิตและกระจายผักออร์แกนิกเข้าสู่เมือง การส่งเสริมพื้นที่เกษตรกรรมในเมืองจึงเป็นโอกาสในการลดการใช้สารเคมีและเพิ่มการเข้าถึงอาหารปลอดภัยให้กับคนเมือง

ความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงอาหารปลอดภัยยังเป็นปัญหาใหญ่ของชุมชนเมือง ที่ต้องพึ่งพาตลาดหรือซูเปอร์มาร์เก็ตซึ่งมักมีราคาสูง การสร้างพื้นที่ปลูกผักในเมือง เช่น บนหลังคาอาคารหรือที่ว่างในชุมชน จึงเป็นวิธีที่ช่วยให้คนในเมืองสามารถเข้าถึงอาหารในราคาที่เหมาะสม ลดภาระค่าครองชีพ และยังช่วยเสริมสร้างความเป็นธรรมทางอาหาร ซึ่งเป็นพื้นฐานของการพัฒนาเมืองที่ยั่งยืนและเท่าเทียม

แนวทางการแก้ไขปัญหา

โครงการ "Thammasat Urban Rooftop Farm (TURF)" เป็นการตอบโจทย์ปัญหาเหล่านี้ผ่านการประยุกต์ใช้แนวคิดเกษตรกรรมเมือง มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์รังสิต ได้จัดทำสวนเกษตรบนหลังคาอาคารศูนย์เรียนรวมสุขศาสตร์บูรณาการ โดยพื้นที่บนสวนหลังคาอาคารป๋วยคือ 7,000 ตารางเมตร รวมกับพื้นที่สวนผักออร์แกนนิคที่เคยเป็นแปลงนาเก่าที่อยู่ติดกันอีก 5 ไร่ (8,000 ตารางเมตร) รวมเป็นพื้นที่ปลูกทั้งหมด 15,000 ตารางเมตร 

ความสำเร็จของโครงการนี้มาจากการบูรณาการที่ทีมงานจาก Landprocess ได้พัฒนาขึ้น โดยผสานแนวคิดนาขั้นบันไดจากภาคเหนือเข้ากับสถาปัตยกรรมหลังคาอาคารสมัยใหม่ การออกแบบนี้ทำให้โครงสร้างสามารถปฏิบัติหน้าที่หลากหลายได้พร้อมกัน ได้แก่ การปลูกพืช การจัดการน้ำฝน การลดความร้อน และการเป็นพื้นที่เรียนรู้ 

นวัตกรรมที่โดดเด่นของโครงการนี้ คือระบบจัดการน้ำฝนและการควบคุมอุณหภูมิ หลังคาปลูกพืชได้รับการติดตั้งชั้นวัสดุกักเก็บน้ำฝนที่มีความสามารถในการรองรับน้ำได้ประมาณมาก น้ำที่เก็บได้นี้จะถูกนำไปใช้รดน้ำในช่วงฤดูแล้ง ขณะเดียวกันก็ช่วยชะลอปัญหาน้ำท่วมในฤดูฝน นอกจากนี้ ระบบยังช่วยลดอุณหภูมิของอาคารได้เฉลี่ย 1-2 องศาเซลเซียส 

ด้านการผลิตและการมีส่วนร่วมของชุมชนในมหาวิทยาลัย โครงการปลูกพืชกว่า 50 ชนิด ครอบคลุมตั้งแต่ข้าว ผักพื้นบ้าน สมุนไพร ไปจนถึงผลไม้ ผลผลิตเหล่านี้ถูกส่งไปจำหน่ายให้แก่โรงอาหารในมหาวิทยาลัยโดยไม่ใช้สารเคมีใดๆ ในกระบวนการปลูก นอกจากนี้ โครงการยังเปิดโอกาสให้นิสิตและบุคลากรเข้ามามีส่วนร่วมในการดูแลแปลงผักและเรียนรู้เทคนิคการเกษตรแบบยั่งยืน 

บทบาทด้านการศึกษาและการเป็นต้นแบบ เป็นอีกหนึ่งมิติที่สำคัญของโครงการ พื้นที่ส่วนหนึ่งได้ถูกบูรณาการเข้ากับการเรียนการสอนด้านสิ่งแวดล้อมและการออกแบบเมือง มหาวิทยาลัยยังเปิดให้บุคคลภายนอกเข้าเยี่ยมชมและเรียนรู้เกี่ยวกับระบบนิเวศเมือง ความสำเร็จนี้ทำให้โครงการ TURF เป็นต้นแบบด้านเกษตรกรรมเมืองที่ได้รับการยอมรับในระดับประเทศและระหว่างประเทศ 

ข้อมูลจาก:
•   กนกพร โชคจรัสกุล. (4 มีนาคม 2563). ‘สวนป๋วย’ สวนสวยด้วยความยั่งยืน. กรุงเทพธุรกิจ. https://www.bangkokbiznews.com/health/1536  
•   มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. (2 มีนาคม 2563). ปลูกข้าวบนสวนผักออร์แกนิกลอยฟ้า ก้าวแรกสู่ระบบอาหารปลอดภัย “ธรรมศาสตร์”. https://tu.ac.th/thammasat-2020-urban-rooftop-organic-farm
•   UN-Habitat. (2024, November). Multilayered Vulnerability Assessment Handbook: Resilience planning for urban, biodiversity and climate action. https://unhabitat.org/sites/default/files/2024/11/un-habitat_rise_up_multilayered_vulnerability_assessment_handbook.pdf (PDF). Page 131.
•   Greenroofs.com. (n.d.). Thammasat University Urban Rooftop Farm (TURF). https://www.greenroofs.com/projects/thammasat-university-urban-rooftop-farm-turf/
•   TOP News. (5 พฤศจิกายน 2564). น่าภูมิใจ! สถาปนิกหญิงไทยไปปรากฎตัวบนเวที COP26. https://www.topnews.co.th/news/151954

รูปภาพจาก:  
https://worldlandscapearchitect.com/thammasat-university-the-largest-urban-rooftop-farm-in-asia/?v=1fdc0f893412

ปรับปรุงล่าสุด : 22 กันยายน 2568 15:54 ปรับปรุงโดย : Administrator